การประเมินพื้นที่อย่างรวดเร็ว

การประเมินพื้นที่อย่างรวดเร็วเป็นการประเมินศักยภาพในการฟื้นตัวและระบุปัจจัยที่เป็นข้อจำกัดของการฟื้นตัวตามธรรมชาติของพื้นที่เป้าหมาย ซึ่งเป็นขั้นตอนที่สำคัญในการวางแผนเพื่อการฟื้นฟูป่า ช่วยในการตัดสินใจเกี่ยวกับกลยุทธ์ในการฟื้นฟูโดยรวม ในกรณีที่จำเป็นต้องปลูกต้นไม้เพื่อการฟื้นฟู ข้อมูลที่ได้ยังสามารถใช้คำนวณจำนวนต้นไม้และชนิดพันธุ์ที่จะปลูกได้อีกด้วย

การประเมินพื้นที่อย่างรวดเร็ว (Rapid site assessment: RSA)

RSA เป็นการพิจารณาระดับความเสื่อมโทรมของพื้นที่หนึ่งๆ ว่าอยู่ในระดับใด ซึ่งจะเป็นสิ่งที่ใช้ในการตัดสินว่ากลยุทธ์การฟื้นฟูโดยภาพรวมวิธีการใดที่เหมาะสมที่สุด จึงจำเป็นต้องมีการประเมินพื้นที่โดยละเอียดมากที่สุด เพื่อกำหนดศักยภาพในการฟื้นตัวตามธรรมชาติของพื้นที่และปัจจัยจำกัดต่างๆที่จะเป็นอุปสรรคต่อการฟื้นตัวนั้น ปัจจัยเหล่านี้จะเป็นสิ่งที่กำหนดว่ากิจกรรมใดที่ควรทำและต้องใช้ความพยายามในการฟื้นฟูมากน้อยเพียงใดในแต่ละพื้นที่ (เกี่ยวเนื่องกับแรงงานและต้นทุนในการฟื้นฟู) ทำให้เห็นภาพของแผนการการฟื้นฟูพื้นที่มากยิ่งขึ้น

RSA ทำอย่างไร?

วิธีการ RSA จำเป็นที่จะต้องมีอุปกรณ์เหล่านี้ ได้แก่ เข็มทิศ แผนที่ภูมิประเทศ GPS (หรือแอปในมือถือ) กล้อง ถุงพลาสติก เสาโลหะยาว 2 เมตร เชือกยาว 5 ม. และแผ่นบันทึกข้อมูลพร้อมคลิปบอร์ดและดินสอ

กิจกรรมนี้มักมีการเชิญชวนผู้มีส่วนได้ส่วนเสียทั้งหมด (โดยเฉพาะคนในท้องถิ่น) ให้เข้าร่วมการสำรวจพื้นที่ โดยจะเริ่มต้นด้วยการทำเครื่องหมายขอบเขตของพื้นที่บนแผนที่และบันทึกพิกัด GPS จากนั้นสำรวจกล้าไม้ธรรมชาติที่มีอยู่เดิม บนเส้นสำรวจซึ่งมักเป็นแนวขวางตามขอบเขตที่กว้างที่สุดของพื้นที่ เลือกจุดเริ่มต้นและเดินตามทิศทางของเข็มทิศ สร้างแปลงวงกลมรัศมี 5 ม. ตามแนวเส้นสำรวจ แล้วทำการเก็บข้อมูลในแปลงวงกลมนี้

ภาพตัวอย่างกิจกรรม RSA เพื่อบันทึกกล้าไม้ธรรมชาติที่มีอยู่และปัจจัยสำคัญที่เป็นข้อจำกัดในการฟื้นตัวตามธรรมชาติโดยใช้แปลงวงกลมรัศมี 5 เมตร

ควรบันทึกข้อมูลอะไรบ้าง?

ใช้แผ่นบันทึกข้อมูลดังภาพด้านล่าง บันทึกสิ่งต่อไปนี้ที่สำรวจได้ในแต่ละวงกลมสำรวจ

1. จำนวนและชนิดของกล้าไม้ตามธรรมชาติ (ไม้หนุ่มสูง >50 ซม. ต้นไม้ และตอไม้ที่มีชีวิต (coppicing)
2. ความหนาแน่นของการปกคลุมพื้นดิน/วัชพืช/ไม้ล้มลุกต่างๆ
3. ร่องรอยการเกิดไฟป่าหรือปศุสัตว์ (วัว ควาย ช้าง)

หลังจาก RSA

กิจกรรมการฟื้นฟูเบื้องต้นควรมีจุดมุ่งหมายเพื่อ:

• ป้องกันปัจจัยที่เป็นข้อจำกัดของการฟื้นตัวของป่า (เช่น ไฟ ปศุสัตว์ การล่าสัตว์ที่เป็นผู้กระจายเมล็ด เป็นต้น)
• การดูแลหรือเพิ่มจำนวนกล้าไม้ในพื้นที่ให้มีความหนาแน่น 3,100 ต้น/เฮกตาร์ หรือ 500 ต้น/ไร่ (ถ้าความหนาแน่นมากกว่าแล้ว ปลูกต้นไม้อีกเล็กน้อยเพื่อเพิ่มความหลากชนิดของพันธุไม้ในพื้นที่เท่านั้น);
• เพิ่มความหลากชนิดของพันธุ์ไม้ประมาณ 10% ของป่าเป้าหมาย

เลือกกลยุทธ์การฟื้นฟูป่าในวงกว้างเพื่อให้เหมาะสมกับสภาพพื้นที่ที่ได้ทำการสำรวจไว้และเริ่มวางแผนงานการจัดการ ประกอบด้วย มาตรการป้องกัน (เช่น การยกเว้นปศุสัตว์และ/หรือการป้องกันไฟป่า) ความสมดุลระหว่างการปลูกต้นไม้และการดูแลรักษากล้าไม้ตามธรรมชาติ ประเภทของพันธุ์ไม้ที่จะปลูก ความจำเป็นในการปรับปรุงดิน เป็นต้น

คำแนะนำแบบเต็มเกี่ยวกับวิธีการดำเนินการ RSA อยู่ในบทที่ 3 ของ "Restoring Tropical Forest: a practical guide”