ทุกอย่างเริ่มต้นจากเมล็ด

โดย เกริก ผักกาด และสตีเฟ่น อีเลียต

เผยแพร่ครั้งแรกใน Samara   ฉบับที่ 35 สิงหาคม-กันยายน 2020 (จดหมายข่าวของ Millennium Seed Bank Partnership (MSBP))

การฟื้นฟูระบบนิเวศป่าเริ่มต้นจากเมล็ด แม้ว่าปัจจุบันจะมีความกระตือรือร้นจากหลายภาคส่วนในการฟื้นฟูป่า แต่ความท้าทายสำคัญที่ต้องเผชิญคือ การขาดแคลนเมล็ดพันธุ์ไม้พื้นเมือง ในภาคเหนือของประเทศไทย หน่วยวิจัยการฟื้นฟูป่า ม.เชียงใหม่ (FORRU-CMU) ได้พัฒนาวิธีการฟื้นฟูป่าโดยวิธีพรรณไม้โครงสร้าง วิธีนี้เน้นการการผลิตกล้าไม้และปลูกพันธุ์ไม้พื้นเมืองอย่างน้อย 20-30 ชนิด ผสมผสานกันในพื้นที่เป้าหมาย โดยคัดเลือกชนิดพันธุ์ไม้จากความสามารถในการเร่งการฟื้นตัวตามธรรมชาติของป่า อย่างไรก็ตาม การปลูกพันธุ์ไม้จำนวนมากในระดับนี้ไม่ใช่เรื่องง่าย เนื่องจากพันธุ์ไม้แต่ละชนิดมีช่วงการผลิตเมล็ดแตกต่างกันในแต่ละปี มีช่วงพักตัว และอัตราการงอกของเมล็ดที่หลากหลาย ซึ่งส่งผลให้เกิดความยากลำบากในการจัดการอุปทานและตอบสนองความต้องการใช้งานเมล็ด ดังนั้น การพัฒนาวิธีการจัดเก็บเมล็ดที่มีประสิทธิภาพจึงเป็นสิ่งจำเป็น เพื่อเสริมสร้างเครือข่ายการจัดหาเมล็ดพันธุ์และสนับสนุนการขยายการใช้วิธีการฟื้นฟูป่าที่มีประสิทธิภาพนี้ในวงกว้างต่อไป

เพื่อแก้ไขปัญหาการขาดแคลนเมล็ดพันธุ์ไม้พื้นเมือง FORRU-CMU ได้ร่วมมือกับ สวนพฤกษศาสตร์หลวง เมืองคิว (Kew)  ประเทศอังกฤษ หอพรรณไม้ (BKF) ของกรมอุทยานแห่งชาติของประเทศไทย และมูลนิธิ Garfield Weston ความร่วมมือนี้นำไปสู่การฝึกอบรมที่สำคัญ โดยเจ้าหน้าที่จาก Kew ได้ถ่ายทอดความรู้ให้แก่ทีมวิจัยของ FORRU-CMU ในด้านการเก็บ การจัดการ และการเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์ ซึ่งช่วยยกระดับกระบวนการผลิตกล้าไม้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ ระหว่างปี 2016 ถึง 2019 ทีมงานได้เก็บรวบรวมและจัดเก็บเมล็ดพันธุ์ไม้สำคัญกว่า 244 ชนิด ซึ่งรวมถึงพันธุ์ไม้โครงสร้างและพันธุ์ไม้ที่ใกล้สูญพันธุ์ โดยเมล็ดเหล่านี้ถูกจัดเก็บไว้ที่ Millennium Seed Bank ซึ่งเป็นหนึ่งในธนาคารเมล็ดพันธุ์ที่ใหญ่ที่สุดในโลก ความพยายามดังกล่าวช่วยอนุรักษ์พันธุ์ไม้สำคัญที่อาจสูญพันธุ์จากภัยพิบัติ เช่น ไฟป่า และสร้างความมั่นใจว่าพันธุ์ไม้เหล่านี้จะสามารถนำกลับมาใช้ในโครงการฟื้นฟูป่าในอนาคต นอกจากนี้ โครงการยังสนับสนุนความพยายามในระดับชาติของประเทศไทยในการจัดการทรัพยากรพันธุกรรมป่าไม้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งการจัดตั้ง ธนาคารเมล็ดพันธุ์แห่งชาติ ในกรุงเทพฯ ซึ่งเป็นก้าวสำคัญในการอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพและการฟื้นฟูระบบนิเวศป่าอย่างยั่งยืน

เมล็ดมีหลายรูปร่างและขนาด การเก็บรวบรวมและรักษาให้เมล็ดสามารถเติบโตได้ถือเป็นความท้าทายสำคัญในการฟื้นฟูระบบนิเวศป่าให้มีประสิทธิภาพ

โครงการนี้ได้ดำเนินมาถึงระยะที่สาม และเปลี่ยนชื่อเป็น “Global Tree Seed Bank Unlocked” โดยมีเป้าหมายสำคัญในการสนับสนุนการฟื้นฟูป่าอย่างยั่งยืน โครงการนี้ได้มอบทุนการศึกษาให้แก่ สรยุทธ เหลี่ยมแฉ่ง นักศึกษาระดับปริญญาโท เพื่อศึกษาความต้องการ (อุปสงค์) และการจัดหา (อุปทาน) ของเมล็ดพันธุ์ไม้ป่าพื้นเมืองทั่วประเทศไทย ข้อมูลที่ได้จะถูกนำมาใช้ในการพัฒนาเครือข่ายการกระจายเมล็ดพันธุ์ไม้ในระดับประเทศ ซึ่งเป็นรากฐานสำคัญสำหรับการฟื้นฟูระบบนิเวศป่าไม้ นอกจากนี้ โครงการยังมีบทบาทสำคัญในการจัดตั้ง ธนาคารเมล็ดที่ศูนย์ศึกษาธรรมชาติวิทยาดอยสุเทพเฉลิมพระเกียรติ  ซึ่งทำหน้าที่จัดเก็บเมล็ดพันธุ์สำหรับสนับสนุนกิจกรรมในเรือนเพาะชำกล้าไม้ของโรงเรียนท้องถิ่น ภายใต้โครงการยุวชนฟื้นฟูป่า โดยเปิดโอกาสให้เด็กนักเรียนมีส่วนร่วมในการผลิตกล้าไม้และปลูกต้นไม้เพื่อฟื้นฟูพื้นที่ป่าในเขตเมืองเชียงใหม่ ด้วยความพยายามเหล่านี้ FORRU-CMU มีบทบาทสำคัญในการสร้างความมั่นใจว่าจะมีเมล็ดพันธุ์ไม้ป่าที่หลากหลาย พร้อมสนับสนุนการฟื้นฟูระบบนิเวศป่าไม้ในประเทศไทยตามหลักวิทยาศาสตร์ ซึ่งช่วยเสริมสร้างความยั่งยืนทั้งด้านสิ่งแวดล้อมและชุมชนในระยะยาว